Jadwiga Młodowska – prekursorka Planu Daltońskiego w Polsce

Lata dwudziestolecia międzywojennego charakteryzowały się dużym rozwojem nauk pedagogicznych w Polsce. W związku z tworzeniem się nowej państwowości nadrabiano zaległości, między inymi celem było zorganizowanie polskiego szkolnictwa w oparciu o najlepsze europejskie wzory. Bogaty ówcześnie był stan badań i formułowane zasady nauczania. Ukazywało się wiele publikacji poświęconych dydaktyce, które upowszechniali Bogdan Nawroczyński czy Kazimierz Sośnicki. Istniał ścisły związek badań pedagogicznych z wdrażaniem ich w praktyce szkolnej przy aktywnym udziale nauczycieli. Wielu z nich weszło na trwałe do historii postępowej myśli pedagogicznej tamtego okresu. W zakresie innowacji pedagogicznych dominowały głównie seminaria nauczycielskie ponieważ pracowali tam pedagodzy o najwyższych kwalifikacjach, z dużym doświadczeniem i twórczym podejściem do pracy.

W seminariach nauczycielskich istniał swoisty klimat aktywności pedagogicznej. Wielką indywidualnością nauczycielską tamtego okresu była Jadwiga Młodowska – dyrektorka Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Chełmie. Podejmowała ona różne działania mające na celu unowocześnianie procesu dydaktyczno-wychowawczego, publikując i popularyzując swoje doświadczenia. Stała się ona jednym z wybitnych pedagogów tworzących nową szkołę w Polsce dwudziestolecia międzywojennego.

Jadwiga Młodowska urodziła się 27 czerwca 1882 roku w Piotrkowie Trybunalskim. Była jedną z czterech córek cenionego adwokata Stefana i Heleny z domu Mączewskiej.

Jej dom rodzinny był przepojony wielkim patriotyzmem. Już w czasie nauki w gimnazjum 1895 -1900, w związku z brakiem w programie języka polskiego oraz geografii i historii Polski, organizowała tajne komplety. Szeroko działała także społecznie współpracując z Towarzystwem Dobroczynności czy z Komitetem Pomocy Więźniom Politycznym. W latach 1903-1908 studiowała nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Już podczas studiów wykazywała zainteresowania naukowe. W 1908 roku uzyskała doktorat z chemii, zoologii i anatomii porównawczej, a w 1910 roku doktorat z filozofii. Podczas studiów dała się poznać jako osoba niezwykle zaangażowana, odpowiedzialna i z predyspozycjami naukowymi. Jak się okazało jej pasją była jednak praca pedagogiczna, której została wierna aż do śmierci.

Pierwsze kroki w zawodzie nauczycielskim uzmysłowiły jej duże braki w przygotowaniu pedagogicznym. W latach 1911/1912 przebywała więc w Szwajcarii, gdzie poznawała organizację szkolnictwa. Pogłębiała też wiedzę w dziedzinie pedagogiki, w szczególności interesowały ją nowe prądy i tendencje oraz eksperymenty w dziedzinie dydaktyki i wychowania. Po powrocie do Polski pracowała w prywatnej szkole, nowego typu, Marii Ramułtowej w Krakowie. Szkoła była otwarta na wszelkie nowości pedagogiczne. Między innymi w szkole tej, jako jednej z pierwszych wdrożono Elementarz Mariana Falskiego. Był to dobry grunt dla Młodowskiej do wykazania się inicjatywą, możliwościami, umiejętnościami i talentem pedagogicznym. Wspólnie z koleżankami nauczycielkami opracowała poradnik metodyczny „Pogadanki przyrodniczo- krajoznawcze” , który cieszył się dużym zainteresowaniem i był wielokrotnie publikowany. Współpracowała z licznymi wydawnictwami publikując różne opracowania. Równolegle nadal udzielała się społecznie, czynnie działając w różnych organizacjach , takich jak Uniwersytet Ludowy im. Adama Mickiewicza, Towarzystwo Krzewienia Kultury Polskiej czy Lidze Kobiet. W ramach tej ostatniej wysyłała na front dla legionistów podręczniki, książki i tworzyła półkolonie dla dzieci legionistów.

W czasie pobytu w Krakowie miała kontakt z ruchem socjalistycznym oraz z wybitnymi postaciami ruchu niepodległościowego, takimi jak Józef Piłsudski czy Walery Sławek, co wywarło wpływ na jej osobowość.

W latach 1917-1919 Jadwiga Młodowska przyjęła propozycję  Polskiej Macierzy Szkolnej i prowadziła w rodzinnym Piotrkowie Trybunalskim, kursy pedagogiczne, gdzie przygotowywała kadrę przyszłych nauczycieli w mającym powstać państwie polskim. Była także bardzo aktywna w pracy społecznej, wybrano ją radną miasta, stała się też członkiem dozoru szkolnego oraz rady szkolnej powiatowej.

Jej działalność została doceniona przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, które to z dniem 1 lipca 2019 powierzyło jej kierowanie nowo powstającym Państwowym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Chełmie. Powierzenie jej stanowiska dyrektorki dało Młodowskiej możliwość wykorzystania w pełni zdobytej wiedzy i doświadczenia. Pracowała w niezwykle trudnym środowisku, bardzo zróżnicowanej etnicznie społeczności i bezwzględnie rusyfikowanej w okresie zaborów.

Szkoła była tworzona od podstaw, brakowało wszystkiego, własnego budynku, środków finansowych i nauczycieli.  Dzięki ogromnemu zaangażowaniu, poszukiwaniu darczyńców, organizowaniu zbiórek udało się wyremontować budynek i przenieść do niego w drugim roku funkcjonowania szkoły.

Jadwiga Młodowska ciągle pracowała nad doskonaleniem pracy organizacyjnej szkoły, unowocześniała proces dydaktyczno-wychowawczy i dbała też o właściwy dobór nauczycieli. Dzięki temu w szybkim czasie szkoła zyskała sobie prestiż i coraz więcej chętnych kandydatek. Jako że młodzież była bardzo zróżnicowana, wielokulturowa, Młodowska szczególnie pracowała nad jej pełną integracją, wychowując ją w duchu wzajemnej tolerancji, szacunku, koleżeństwa i szeroko rozumianego humanizmu. W seminarium większość stanowiły uczennice pochodzące z rodzin robotniczych i chłopskich – niżej sytuowanych, które Młodowska otaczała troskliwą opieką.

Jadwiga Młodowska systematycznie doskonaliła, a przede wszystkim unowocześniała pracę dydaktyczną. Była zwolenniczką , zgonie z nowymi prądami pedagogicznymi, zasad nowego nauczania. Podkreślała wagę aktywizacji ucznia, rozwijania jego indywidualnych zainteresowań i wdrażania do samodzielnej pracy. W celu lepszego poznania pracy szkół zgodnie z nowymi prądami często wyjeżdżała za granicę. Zwiedzała szkoły w Austrii, Anglii, Szwajcarii a w 1927 roku uczestniczyła w Kongresie Nowoczesnego Kształcenia w Locarno.

Szczególnie zainteresowała się pracą Heleny Parkhurst i realizowanego przez nią planu laboratoryjnego, powszechnie nazywanego systemem daltońskim. Przekonana o jego wielkich walorach wprowadziła go do realizacji w swojej szkole.

Pierwsze próby rozpoczęła w roku szkolnym 1925/26, wprowadzając daltoński plan laboratoryjny eksperymentalnie, w jednej klasie. W tym samym roku wyjechała do Niemiec i Anglii aby zwiedzić szkoły daltońskie, a po powrocie swojemu zespołowi nauczycielskiemu przedstawiła zasady pracy systemem daltońskim i zaproponowała wprowadzenie go w całej szkole. W roku 1926/27 wszystkie klasy wdrożyły w pracy nowy system, w tym częściowo w szkole ćwiczeń, w której uczennice seminarium prowadziły praktyki.

Nowa forma pracy spotkała się z żywym i dużym zainteresowaniem uczennic. Nie była to tylko zwykła ciekawość, ale zauważono, że wyraźnie pomaga w nauce. Oceniając go po latach stwierdzono: „w systemie tym stosowano daleko posuniętą indywidualizację. Zdolniejsi i pilniejsi mieli możliwość przyswajania więcej i lepiej materiału przewidzianego programem. W systemie tym było również miejsce na rozwijanie własnych zainteresowań. System ten sposobił do samodzielnego myślenia, pobudzał do rywalizacji, zmuszał do odpowiedzialności, samokształcenia” (Brodowska-Kubicz H.1994, s.26). Równocześnie podkreślano duże walory tego systemu „System daltoński w naszej ocenie obok walorów kształcenia rozbudzającego żywe zainteresowanie, które chroniły przed nudą lekcyjną, sprzyjał utrzymaniu dobrych stosunków koleżeńskich opartych na wzajemnej pomocy i zawieraniu trwałych przyjaźni” (Brodowska-Kubicz H. 1994, s.28).

 Dr Jadwiga Młodowska stała się nie tylko inicjatorką i pierwszą realizatorką, ale prawdziwym rzecznikiem, propagatorem i autorytetem systemu daltońskiego, dostosowanego do polskich warunków.  Dzieliła się swoim doświadczeniem, wygłaszała odczyty, prelekcje, publikowała artykuły i opracowania. W ramach popularyzowania systemu daltońskiego Jadwiga Młodowska opublikowała: Samodzielna praca w szkole powszechnej „Praca szkolna”, 1928, nr 4; System daltoński, „Ruch Pedagogiczny”, 1926, nr 9; System daltoński – refleksja po latach 6-ciu, „Ogniwo”, 1933, nr 5; Zastosowanie systemu daltońskiego w szkole polskiej, „Szkoła Powszechna”, 1927, nr 3; Sprawozdanie z rocznej pracy systemem daltońskim w Państwowym Żeńskim Seminarium Nauczycielskim w Chełmie, Chełm 1928;  Kurs pedagogiki nowoczesnej w Chełmie Lubelskim, „Szkoła Powszechna”, 1928, nr 4.

W szkole przyjmowała wycieczki nauczycieli i uczniów z seminariów nauczycielskich. Przygotowała także elementarz dla klasy pierwszej szkoły powszechnej z zastosowaniem planu daltońskiego. Został on przetestowany  i sprawdzony w szkole ćwiczeń i była to pierwsza próba wdrożenia go w nauczaniu początkowym w Polsce. Zbiorcze wyniki swojej działalności dydaktycznej i wychowawczej zostały przedstawione w publikacji „System Daltoński w szkole polskiej” (Jadwiga Młodowska, 1928).

Dzięki aktywności dr Młodowskiej plan daltoński stał się znany  w ówczesnej Polsce. Pisali na jego temat wybitni dydaktycy tacy jak Bogdan Nawroczyński czy Henryk Rowid, podając go jako przykład realizowanych innowacji w nauczaniu.

Jednak mimo dużego zainteresowania w środowisku nauczycielskim, nie doczekał się szerokiego zastosowania. Na drodze stanęły takie problemy jak brak odpowiednich powierzchni do przygotowania pracowni i wyposażenia ich w środki dydaktyczne, podręczniki, literaturę.

Mimo tych problemów niektóre elementy systemu daltońskiego wprowadzono w wielu seminariach nauczycielskich. W największym zakresie zrobiły to dwa seminaria (żeńskie i męskie) w Lublinie. Tę innowacyjną pracę podjęto także w Państwowym Seminarium Żeńskim im. E. Orzeszkowej w Warszawie, Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Bydgoszczy, Państwowym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Grodnie oraz Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Krzemieńcu.

Osobowość Jadwigi Młodowskiej wywierała ogromny wpływ na młodzież. Jej postępowanie cechowały umiłowanie wolności, piękna, tolerancji, szacunek do wiedzy i pracy ludzkiej. Była osobą opiekuńczą ale też surową. Wysokie wymagania stawiała nauczycielom, uczennicom i samej sobie. Potrafiła trafiać w ludzkie serca mawiając: „Nauka sama nic nie znaczy wobec tego co człowiek nosi w duszy, nie chcę was mądrych, ale dobrych”.

Całe swoje życie poświęciła innym. Z jednej strony w działalności dydaktyczno- wychowawczej, a z drugiej strony działalności społecznej i dobroczynnej. Jej motto brzmiało: „Wziąć dla siebie? Tylko tyle, ile przymusza konieczność, której granice wąsko się zakreśla. Dać z siebie? Ile tylko się zdoła. A granic tu się nie wyznacza, chyba słowami :Do ostatnich sił” (Rogucka B. 2010).

Intensywnie udzielała się w życiu kulturalnym i gospodarczym Chełma. Była członkiem organizacji spółdzielczych, prowadziła zajęcia w Szkole Rolniczej w Okszowie, kierowała Miejską Radą Szkolną. W 1931 roku zainicjowała powstanie przy chełmskim Związku Nauczycielstwa Polskiego Sekcji Przyjaciół Chełmszczyzny. W latach 1932-1934 przewodniczyła konferencjom nauczycieli szkół średnich. Była też członkiem Zarządu Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych. Czuła na ludzką krzywdę, zorganizowała Towarzystwo Opieki nad Dzieckiem, zajmujące się dożywaniem dzieci i organizacją zajęć i półkolonii. Zaś wychodząc naprzeciw napięciom narodowościowym w Chełmie, w 1934 roku stanęła na czele Koła Związku Wszechsłowiańskiego. W 1937 roku kandydowała do Rady Miejskiej z ramienia Komitetu „Pracy Samorządowej”.

Pomimo gruźlicy, do ostatnich dni pochłonięta pracą dydaktyczną, przewodniczyła na egzaminach maturalnych i pisała własnoręcznie opinie absolwentkom.

Zmarła 10 sierpnia 1934 roku. Pochowano ją na chełmskim cmentarzu. Żegnały ją tłumy, przyjaciół, mieszkańców, uczennic. Pozostawiła po sobie liczne zastępy nauczycielek, ideowych kobiet, które starały się podążać za swoją przewodniczką. Za pracę dydaktyczną i zasługi dla rozwoju polskiej oświaty, odznaczono ją Złotym Krzyżem Zasługi, zaś pośmiertnie otrzymała Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Społeczeństwo Chełma na jej mogile ufundowało pomnik, na którym znajdują się słowa wyrażające jej filozofię życiową „Idź i czyń”.

Obecnie imię tej wybitnej postaci, pedagoga, społecznika i patriotki, nosi jedna z ulic Chełma oraz IV Liceum Ogólnokształcące, mieszczące się w budynku, w którym funkcjonowało Żeńskie Nauczycielskie Seminarium, które tworzyła i którym przez lata kierowała Jadwiga Młodowska. Liceum kultywuje tradycje i wciela w życie jej wartości.  

Miasto Chełm, rok 2020 ogłosiło rokiem Jadwigi Młodowskiej. W ramach obchodów zorganizowano szereg działań, między innymi 9 marca 2020, w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej odbyła się konferencja jej poświęcona  „Ku edukacji przyszłości- przez teorię do praktyki”. W konferencji uczestniczyły przedstawicielki Polskiego Stowarzyszenia Dalton, Katarzyna Dryjas i Anna Wróbel, które wygłosiły wykład „Plan daltoński w Polsce- reaktywacja”. Ciekawą aktywność podjęło także IV Liceum Ogólnokształcące w Chełmie im. Jadwigi Młodowskiej, inicjując ufundowanie w centrum Chełma ławeczki upamiętniającej tę wielką postać dwudziestolecia międzywojennego.

Bibliografia

Brodowska-Kubicz H. (1994) Z chłopskiej Łąki. Wspomnienia, Łódź

Doroszewski J. (2003) Jadwiga Młodowska – wybitny nauczyciel Polski Międzywojennej, Przegląd Historyczno-Oświatowy nr 1-2

Młodowska J. (1928) System daltoński w szkole polskiej. Sprawozdanie z rocznej pracy systemem daltońskim w Państwowym Żeńskim Seminarium Nauczycielskim w Chemie Lubelskim, Chełm

Mulińska Z. (1998) Dr Jadwiga Młodowska – wybitny pedagog i społecznik, Chełmskie Prace Historyczne, t. I, Chełm

Nawroczyński B. (1929) Swoboda i przymus w nauczaniu, Warszawa

Rogucka B. (2010) Doktor Jadwiga Młodowska, Scientific Bulletin of Chełm Section of Pedagogy, No. 1/2010

Rowid H. (1933) System daltoński w szkole powszechnej, Warszawa

Śliwowska M. (1986) Jadwiga Młodowska i Państwowe Seminarium Nauczycielskie Żeńskie w Chełmie Lubelskim we wspomnieniach absolwentek, Przegląd Historyczno-Oświatowy nr 1

Katarzyna Dryjas