Idea Planu Daltońskiego

Miała trzy zasady: wolność, niezależność i współpracę. Obecnie zasady idei Helen Parkhurst nieco ewoluowały. Interpretacja tego, co liczy się jako zasady w edukacji daltońskiej prezentujemy poniżej.

Wolność i odpowiedzialność czynią cuda

Wolność jest pierwszą zasadą Planu Daltońskiego, ale w odniesieniu do edukacji może być mylącą koncepcją. Czasami rodzicom kojarzy się to z formami wychowania antyautorytarnego lub swoistą „radością wolności”. Wolność w edukacji daltońskiej oznacza coś zupełnie innego. W szkołach daltońskich ta wartość nie oznacza braku zobowiązań, robienia wszystkiego co się chce. Wolność oznacza swobodę planowania pracy szkolnej według własnego uznania. 

W edukacji daltońskiej uczniowie nie czekają bezczynnie na nauczyciela, który daje zadania lecz uczą się przejmować inicjatywę, mając możliwość decydowania i administrowania własną pracą. To przygotowuje ich do samodzielnego funkcjonowania w dorosłym życiu. Dając uczniowi wolność, staje się on (współ)właścicielem własnego procesu uczenia się. Jeśli chcielibyśmy określi „idealnego ucznia daltońskiego”, to jest to taki uczeń, który idzie do szkoły rano z planem w głowie, co będzie robił tego dnia.

Wolność, jaką otrzymuje uczeń w edukacji daltońskiej, to zawsze wolność, która idzie w parze z odpowiedzialnością. Uczeń uczy się szanować innych, bierze odpowiedzialność za swoje wybory, odpowiada za swoją pracę i jej wyniki.

W praktyce daltońskiej wolność dotyczy wolności wyboru. Uczniowie mogą wybrać czego chcą się uczyć w danym czasie, w jakiej kolejności chcą wykonywać swoją pracę, gdzie chcą pracować a często czy pracują samodzielnie czy razem z innymi. 

Przejmowanie odpowiedzialności za własne działanie w szkole to coś, czego uczniowie muszą uczyć się metodą prób i błędów. I jak w przypadku każdej nauki, tutaj również popełniane są błędy i pomyłki. To naturalna sytuacja ponieważ uczymy się na błędach. Kiedy uczniowie boją się popełniać błędy, rodzi to niepewność i brak odwagi do eksperymentowania oraz odkrywania i przekraczania swoich granic.

(…) należy uczniowi dać wolność pracowania bez przerwy nad przedmiotem, w którym się pogrąży, bo gdy pracuje z zainteresowaniem, to jest daleko bystrzejszy, czujniejszy i zdolniejszy do pokonania wszelkich trudności ( …) w ciągu swojej pracy. Gdy dziecko ponosi odpowiedzialność za wybór, umysł jego działa jak potężny mikroskop, dostrzegający i ważący każdą stronę zadania, które musi pokonać, by osiągnąć powodzenie (…)

~ Helen Parkhurst „Wykształcenie według Planu Daltońskiego”, Lwów-Warszawa 1928 r.

Socjalizacja szkoły

Helen Parkhurst nauczyła uczniów, jak współpracować. Struktura i organizacja jej działań stymulowała uczniów do współdziałania i kooperatywnego uczenia się. Dała uczniom możliwość konsultowania się ze sobą, gdy potrzebna była pomoc w realizacji zadań. Według niej, u większości dzieci „towarzyskość” rozwija się w sposób naturalny.

Uczniowie uczą się od siebie nawzajem, a jednocześnie uczą się współdziałać ze sobą, szanować innych i brać pod uwagę ich zdanie. Idea Planu Daltońskiego to także współpraca wśród nauczycieli i uczniów oraz wśród samych nauczycieli. Życie w szkole powinno przypominać życie wspólnotowe: stwarzać przestrzeń dla wzajemnej zależności i odpowiedzialności.

DSC_5102-min
Prawdziwe współżycie społeczne jest więcej niż kontaktem – jest współdziałaniem i wzajemnym oddziaływaniem na siebie (…) Daltoński Plan Laboratoryjny wytwarza takie warunki, z których chcąc korzystać, uczeń mimowolnie działa jako członek zorganizowanej społeczności.
~ Helen Parkhurst „Wykształcenie według Planu Daltońskiego”, Lwów-Warszawa 1928 r.

Od trzech filarów Helen Parkhurst

do pięciu wartości szkoły daltońskiej

Plan Daltoński w Polsce jest recepcją idei Helen Parkhurst zaczerpniętą z doświadczeń niderlandzkich szkół daltońskich. W wyniku współpracy z fundacją Dalton International powstało w 2011 roku Polskie Stowarzyszenie Dalton, które rozpoczęło reaktywację Planu Daltońskiego w Polsce, czerpiąc z niderlandzkich doświadczeń daltońskich. Ta daltońska tożsamość zawsze opierała się na trzech zasadach. Edukacja, a co za tym idzie także edukacja daltońska, stale się rozwija. W wyniku rozwoju nauki, psychologii, dydaktyki doszło także do refleksji i interpretacji Planu Daltońskiego. Na tej zasadzie współcześnie z trzech filarów Planu Daltońskiego powstało pięć nowych podstawowych wartości, które pokrótce opisano poniżej.

Współpraca

„Szkoła funkcjonuje jako wspólnota społeczna”

Szkoła daltońska to społeczność, w której uczniowie, nauczyciele, rodzice, rada szkoły, dyrekcja, żyją i pracują razem w naturalny i zorganizowany sposób. Szkoła w edukacji daltońskiej to także środowisko do nauki, w którym uczniowie i nauczyciele uczą się czegoś od siebie i ze sobą. Ponieważ uczniowie pracują nad swoimi zadaniami edukacyjnymi razem z nauczycielami i innymi uczniami, uczą się współdziałać ze sobą i uczą się, że mogą sobie nawzajem pomagać. Zdobywanie wiedzy i umiejętności we współpracy z innymi może ułatwić naukę. Uczniowie dowiadują się, że istnieją różnice między ludźmi. Uczą się słuchać i szanować siebie nawzajem. Kiedy uczniowie pracują razem, rozwijają umiejętności społeczne i uczą się zastanawiać nad sposobem, w jaki się uczą, na przykład oceniając wkład własny i innych uczniów, nawiązując dialog, ucząc się radzenia sobie z rozczarowaniami i doświadczając korzyści ze współpracy. Ostatecznym celem jest społeczeństwo obywatelskie. Szkoła daltońska to poligon demokratyzacji i socjalizacji.

Wolność i odpowiedzialność

„Wolność i odpowiedzialność razem czynią cuda”

Wolność jest niezbędna, aby móc dokonywać własnych wyborów i znajdować własne drogi. Wolność w edukacji daltońskiej daje możliwość samodzielnego organizowania pracy zadaniowej. Określona tematyka i nałożone na nią wymagania, termin, karty planowania pracy (które stanowią swoistego rodzaju kontrakt zawarty pomiędzy uczniem a nauczycielem) oraz regulamin szkolny wyznaczają granice, w ramach których uczniowie uczą się korzystania ze swojej wolności. Uczeń uczy się brać odpowiedzialność za siebie i swoje otoczenie, jeśli otoczenie daje mu do tego przestrzeń i możliwości.


Oferując uczniom większą swobodę, mogą dokonywać oni własnych wyborów i rozwijać aktywną postawę uczenia się. Ale wolność nie oznacza, że ​​wszystko jest możliwe i dozwolone. Zadaniem nauczyciela jest zapewnienie każdemu uczniowi struktury umożliwiającej naukę korzystania z wolności w pewnych granicach. Uczniowie mają przestrzeń do odkrywania i eksperymentowania, ale jednocześnie mają do czynienia z zależnością między tym, co robią, a wynikami. Jest to się dla uczniów stopniowy proces uczenia się, w którym samopoznanie i samoocena odgrywają główną rolę.

Skuteczność

Plan Daltoński to „miara wydajności”

Plan Daltoński to środek do bardziej efektywnej pracy: „ prosta i ekonomiczna reorganizacja szkoły” . Helen Parkhurst chciała uczynić naukę w szkole bardziej efektywną dzięki swojej koncepcji. Dlatego od samego początku skuteczność i wydajność były dwoma ważnymi pojęciami. Skuteczność i wydajność zakładają jasność co do wyników edukacyjnych. Helen Parkhurst uważała, że ​​edukacja ma szeroką funkcję. Edukacja powinna także kształtować kulturowo i moralnie dzieci i młodzież, aby stały się samodzielne i odpowiedzialne społecznie: wyszkolone, przyzwyczajone i przygotowane do życia, pracy i współistnienia.

Edukacja daltońska ma na celu efektywne wykorzystanie czasu, wysiłku i zasobów. Helen Parkhurst chciała przekazać odpowiedzialność w ręce uczniów ze względu na efektywność. Twierdziła, że jeśli uczniowie otrzymują zadanie, za które ponoszą odpowiedzialność i które sami swobodnie planują i wykonują, edukacja jest wtedy o wiele bardziej efektywna niż nauka siedzenia w bezruchu i słuchania. W swoim Planie Daltońskim zamienia dzieci w małych przedsiębiorców, którzy uczą się brać odpowiedzialność za pracę szkolną jako własną pracę, którą wykonują w swobodzie i niezależności.

Niezależność

„Doświadczenie jest najlepszym i rzeczywiście jedynym prawdziwym nauczycielem”

Niezależna nauka i praca w szkole daltońskiej to aktywna nauka i praca. Uczeń chce celowo pracować nad zadaniami i w razie potrzeby może szukać pomocy, podczas tego procesu uczenia się. Ten sposób pracy stymuluje u uczniów myślenie i nabywanie umiejętności rozwiązywaniu problemów. Aby dobrze funkcjonować jako osoba dorosła, uczeń musi nauczyć się oceniać, jakie decyzje musi podjąć i jakie są tego konsekwencje. Wolność wyboru stymuluje uczniów do podejmowania samodzielnych, skutecznych i odpowiedzialnych decyzji.

Refleksja

„Byłbym pierwszym, który usłyszałby mile widzianą krytykę”

W szkołach daltońskich ważne jest myślenie o własnym zachowaniu i własnej pracy. W wielu tych szkołach uczniowie z wyprzedzeniem szacują stopień trudności i czas wykonywania zadań. Ocena faktyczna jest również podawana po pracy. Te obie oceny, po zakończeniu pracy są regularnie zestawiane i porównywane, co tworzy cały proces refleksji.


W takich rozmowach można np. zwrócić uwagę na to, dlaczego dziecko zawsze z góry ocenia problemy matematyczne w zadaniu tygodniowym jako trudniejsze, niż się okazuje (po fakcie).
W podobny sposób odzwierciedlane są inne aspekty pracy w klasie. I tak systematycznie budowane są umiejętności samodzielnej pracy i współpracy. Krytyczne podejście do rozwoju edukacyjnego i spostrzeżeń jest rzeczą oczywistą w szkole daltońskiej. Każdy „nauczyciel daltoński” dokonuje refleksji nad swoją praktyką nauczycielską i rozwojem zawodowym. Refleksja nad jakością edukacji odbywa się również systematycznie na poziomie szkoły.

Dla nauczyciela, który ocenia należycie właściwości i potrzeby dzieci i dla którego powierzony mu materiał ludzki jest najcenniejszym przedmiotem badań, przekształcenie życia szkolnego według Daltońskiego Planu Laboratoryjnego nie będzie przedstawiało żadnej trudności.
~ Helen Parkhurst „Wykształcenie według Planu Daltońskiego”, Lwów-Warszawa 1928 r.