Słów kilka o nauczycielu daltońskim

Mija kolejny rok działalności Polskiego Stowarzyszenia Dalton w naszym kraju. Już sześć lat pracujemy i staramy się wspierać nauczycieli w realizacji wyzwań, jakie przed nimi stoją w ciągle zmieniającej się rzeczywistości. Staramy się pomagać w  dostosowaniu działań edukacyjnych i warsztatu pracy nauczyciela do nowych potrzeb, a przede wszystkim do potrzeb rozwojowych wychowanków. Zawód nauczyciela to nigdy niekończąca się praca i doskonalenie. W wyniku dynamicznie zmieniającego się świata i technologii, nasi obecni wychowankowie różnią się od uczniów, z  którymi pracowaliśmy kilkanaście czy też więcej lat temu. Również zmiany w podstawach programowych wymagają systematycznej weryfikacji własnego warsztatu pracy. Obecna podstawa programowa bardzo mocno i wprost podkreśla samodzielność wychowanków. Jest to jeden z filarów edukacji daltońskiej.

Otrzymaliśmy misję edukacji młodego pokolenia i przygotowania do przyszłego życia. Nie wiemy jednak, w  jakim świecie przyjdzie mu funkcjonować za 10 czy 20 lat. Jakie ukształtują się profesje, jakie będą potrzeby na rynku pracy? A jednak do tego musimy przygotować nasze dzieci. Przyszłość, która wydaje nam się tak odległa, zaczyna się dziś i w edukacji nie możemy na nią biernie czekać.

Kim powinien być zatem nauczyciel, a  zwłaszcza nauczyciel daltoński? Jakie cechy powinny go charakteryzować, aby sprostał tym wyzwaniom?

W  ramach Planu Daltońskiego głównym zadaniem nauczyciela jest instruowanie i uczenie poprzez odpowiadanie na pytania zadawane przez poszczególne dzieci lub grupy dzieci. Nauczyciel zmienia się z  lidera procesu w  coacha procesu, który tworzy uczniom warunki, w których będą mogli w naturalny dla nich sposób uczyć się. Dzieci nie mogą tylko reagować na inicjatywę nauczyciela. Należy przenieść swoją dominację w klasie na ucznia, w myśl zasady: Nie rób za dziecko nic, co potrafi zrobić samo.

Nauczyciel daltoński ma szacunek do indywidualnych cech swoich wychowanków, czego wyrazem jest taka organizacja pracy w klasie, która różnicuje tempo pracy, czas pracy, a nawet temat. Zamiast wyjaśniać i  tłumaczyć, co niejednokrotnie jest czasochłonne i mało efektywne, daje uczniom krótkie instrukcje. Nauczyciel daltoński nie udziela dzieciom pomocy bezpośredniej, ale daje im czas na samodzielne myślenie i  poszukiwanie rozwiązań. Posługuje się w tym celu metodą przeniesionej uwagi, której jednym z  symboli w  praktyce edukacyjnej może być m.in. sygnalizator. Metoda ta uczy dzieci zastanowienia się nad problemem, określenia tego problemu, poszukiwania rozwiązań, zamiast oczekiwania na gotową odpowiedź.

Czy nauczyciele mogą zmienić siebie?

Nie jest to zbyt łatwe, jeśli przyzwyczajeni jesteśmy do tradycyjnych rozwiązań i w takiej rzeczywistości pozostawaliśmy przez lata. To pewien proces, któremu powinna towarzyszyć refleksja nad własnym warsztatem pracy, chęć samorozwoju i przygotowanie własnego, personalnego planu tego rozwoju.
Warto tu zwrócić uwagę na niezbędne dla nauczyciela kompetencje, takie jak: motywacja, profesjonalizm, refleksja, normy, etyka, a także umiejętności społeczne, interpersonalne, organizacyjne, dydaktyczne, pedagogiczne oraz umiejętność współpracy.
Najlepsi nauczyciele to nie tylko instruktorzy, to także mentorzy, którzy potrafią zaufać uczniowi, jego możliwościom, jego wiedzy o własnych potrzebach. Dzieci mają silne poczucie tożsamości, chcą być niezależne, skutecznie się komunikują, najlepiej uczą się w naturalny sposób i są bardzo mocno związane ze swoim światem. To doświadczenie jest najlepszym, rzeczywistym i jedynym nauczycielem. Nauczyciela daltońskiego możemy porównać do ogrodnika. Ogrodnik wie, że nie powoduje wzrostu roślin. Rośliny rosną przecież same. Zarówno ogrodnik, jak i nauczyciel są odpowiedzialni za stworzenie jak najlepszych warunków do tego procesu.

W edukacji powinniśmy kreować zmiany. Uczeń musi wziąć odpowiedzialność za własną edukację, ponieważ jest jej właścicielem, a nauczyciele muszą wziąć na siebie rolę ułatwienia tego dzieciom. Aby te zmiany były skuteczne, ogromnie ważna jest współpraca między nauczycielami. Czy w szkole, czy w przedszkolu, jest to proces dla całego zespołu – tego nauczycielskiego, jak i niepedagogicznego. To nie tylko narzędzia, które często widzimy w klasie w formie wizualizacji, ale cała filozofia, wizja szkoły i strategia nauczania.

Myślimy dzisiaj za wiele o programach, a za mało o dzieciach. Plan Daltoński nie jest żadnym panaceum na niedomagania dydaktyczne. Jest to droga, po której idąc, nauczyciel może rozwią- zać problemat psychologii dziecka, uczeń zaś problemat uczenia się. Plan Daltoński to nie tylko sposób na przygotowanie dziecka do kolejnych etapów edukacyjnych, ale również do życia, czyli do tego, do czego powinna przygotować szkoła. Helen Parkhurst w swojej książce: Wykształcenie według Planu Daltońskiego pisała: Dopóki świat pedagogiczny nie uświadomi sobie prawdy, że program nauki nie jest głównym problemem społecznym, obawiam się, że będziemy ciągle krępować naszą młodzież spoglądając na nią przez odwrotną stronę lunety.  (Helen Parkhurst Wykształcenie według Planu Daltońskiego, Lwów-Warszawa 1928)

Pierwsza rzecz to usunięcie przeszkód, które stoją na drodze uczącego się. Tylko on sam wie, jakie są jego rzeczywiste trudno-ści i jeśli nie zdobędzie sprawności w ich rozwiązywaniu to nauczy się je ukrywać. Tradycyjne systemy zadowalają się tylko czerpaniem z powierzchni, a nie z głębi energii ucznia. Naszym zadaniem jest dotarcie do tej głębi i wyzwolenie potencjału. Celem tych działań będzie kształtowanie umysłu. Nie osiągnie się tego przez odrabianie pracy za dziecko, ale przez umożliwienie mu wykonania jej samodzielnie. Niezbędna jest zatem harmonia między nauczycielem i uczniem. Powierzenie dzieciom niezależności, swoboda i poczucie odpowiedzialności – wszystko to zamienia opór ucznia w zgodę, zainteresowanie nauką i pilność.

Plan Daltoński jest prostym, ekonomicznym sposobem na funkcjonowanie szkoły jako całości, jako zorganizowanej społeczności. Niezwykle istotne są tu warunki, w jakich uczniowie pracują i funkcjonują. Sprzyjające otoczenie daje dzieciom możliwość zarówno duchowego, jak i umysłowego rozwoju. Pomocą w tym rozwoju nie są same zadania powierzane uczniom przez nauczyciela, ale społeczne przeżycia, które towarzyszą wykonywaniu tych zadań.
Nauczyciel powinien pamiętać, o czym pisała sama twórczyni Planu Daltońskiego, że kształcenie jest problemem ucznia, a nie nauczyciela. Wszystkie trudności, nad którymi pochyla się nauczyciel są następstwem trudności ucznia. Jeśli znikną trudności ucznia, rozproszą się też trudności nauczyciela. Będzie to jednak możliwe wtedy, kiedy cała organizacja szkoły zostanie dostosowana do potrzeb wychowanków, których obezwładnia i drażni przymus funkcjonowania w mechanizmie niedostosowanym do nich.

Katarzyna Dryjas
Prezes PS Dalton
Dyrektor Przedszkola Publicznego nr 16 w Ostrowcu Świętokrzyskim